جرم کلاهبرداری چیست

 کلاهبرداری در واقع به معنی بردن مال غیر با توسل به وسایل متقلبانه و حیله و تقلب می باشد. یعنی فرد کلاهبردار

که اصولاً از هوش بالایی نیز برخوردار است، با سوء استفاده از همین هوش خود مردم را متقاعد می کند که اموالشان را به او بدهند. در این مقاله کلاهبرداری .تعریف شده و شرایط تحقق این جرم و مجازات آن تشریح می شود

مرکز تخصصی وکالت و مشاوره حقوقی دادهومان

جهت مشاوره با وکیل جرائم کلاهبرداری

با شماره تلفن زیر تماس حاصل نمایید

تعریف کلاهبرداری در قانون

تعریف کلاهبرداری در ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری اینگونه بیان شده است: ” هرکس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکت ها یا تجارتخانه ها یا کارخانه ها یا موسسات موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیر واقع امیدوار نماید یا از حوادث و پیشامدهای غیر واقع بترساند و یا اسم یا عنوان مجعول اختیار کند و به یکی از وسایل مذکور و یا وسایل تقلبی دیگر وجوه یا اموال یا اسناد یا حوالجات یا قبوض یا مفاصا حساب و امثال آنها تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد،… کلاهبردار محسوب می شود.” قانون گذار در این ماده با بیان مصادیقی از جرم کلاهبرداری تعریفی از این جرم ارائه داده است.

بنابر این قانون کلاهبرداری، کلاهبردار کسی است که با استفاده از حیله و تقلب و وسایلی که آن وسیله می تواند یک سند جعلی یا یک شرکتی موهوم باشد مردم را فریب داده و اموال آنها را ببرد.

کلاهبرداری چیست؟

کلاهبرداری یکی از جرایم علیه اموال و مالکیت است. تفاوتی که این جرم با جرایم دیگر علیه اموال دارد این است که در این جرم فرد بزه دیده با رضایت خود پول را در اختیار فرد مجرم قرار می دهد، یعنی برخلاف جرایمی مثل سرقت و زورگیری که پول و مال افراد به طور پنهانی یا با قهر و غلبه از آنها گرفته می شود، در کلاهبرداری، کلاهبردار با مانور متقلبانه و صحنه سازی هایی که انجام می دهد، باعث می شود که چه بسا فرد زیان دیده به خیال دریافت سود کلان، با خواهش و التماس مالش را در اختیار او قرار دهد.

نکته دیگری که در مورد این جرم باید بدانید این است که کلاهبرداری جرمی مقید به نتیجه است. بدین معنی که برای تحقق آن علاوه بر سوء نیت عام که قصد و عمد در ارتکاب جرم می باشد، شخص مرتکب باید مالی نیز از این طریق به دست آورده باشد. بنابراین نتیجه در این جرم بردن مال متعلق به دیگری و ضرر فرد مالباخته می باشد و برای اثبات جرم کلاهبرداری این مسئله باید اثبات گردد.

توجه داشته باشید که در عرف جامعه ممکن است افراد رفتارهایی را کلاهبرداری تلقی کنند که از لحاظ قانونی مصداق این جرم نباشد، به عنوان مثال فردی ماشین کارکرده ای را از دیگری می خرد، فروشنده در رابطه با عیوب ماشین سکوت می کند و چیزی نمی گوید. شاید در عرف این عمل کلاهبرداری باشد، اما قانونا با توجه به اینکه در اینجا فروشنده عملی مرتکب نشده و در واقع فقط سکوت کرده، او مرتکب کلاهبرداری نشده است. در اصطلاح حقوقی در این رابطه این گونه گفته می شود که کلاهبرداری با ترک فعل قابل تحقق نمی باشد، در نتیجه عدم ذکر عیوب مبیع در عقد بیع کلاهبرداری محسوب نمی شود.

شرایط تحقق جرم کلاهبرداری

در این قسمت می خواهیم به این سوال که شرایط تحقق جرم کلاهبرداری چیست؟ پاسخ بدهیم. شرایط لازم برای تحقق جرم کلاهبرداری، سه مورد است که بدون وجود آنها این جرم تحقق پیدا نخواهد کرد. این سه شرط مهمی که برای تحقق جرم کلاهبرداری ضروری است عبارت اند از:

استفاده از وسایل متقلبانه در جرم کلاهبرداری

اولین شرط این است که وسایلی که کلاهبردار از آنها برای فریب دادن مردم استفاده می کند، باید متقلبانه باشد. یعنی مرتکب باید از حیله و تقلب برای اغفال بزه دیده استفاده کرده باشد. این حیله و تقلب، دروغ گویی صرف را شامل نمی شود و فرد باید مانور متقلبانه داده باشد و با یک دروغ صرف کلاهبرداری محقق نخواهد شد. به عنوان مثال اگر پسری به دختری وعده ازدواج بدهد و بعد این اتفاق رخ ندهد، نمی توان پسر را به جرم کلاهبرداری تعقیب نمود. زیرا او فقط یک دروغ گفته است و مانور متقلبانه خاصی نداده که دختر را اغفال کند.

فریب بزه دیده در جرم کلاهبرداری

دومین شرط این است که بزه دیده باید با عمل کلاهبردار فریب بخورد؛ بدین معنی که قربانی باید با میل درونی که در نتیجه حیله و تقلب مجرم به وجود آمده است، مالش را در اختیار او قرار داده باشد. در واقع عملیات متقلبانه مجرم باید بر روی بزه دیده تاثیر گذاشته باشد.

بردن مال دیگری در جرم کلاهبرداری

سومین شرط برای تحقق جرم کلاهبرداری این است مرتکب با استفاده از وسایل متقلبانه که گفته شد، مال دیگری را ببرد. مال برده شده باید متعلق به دیگری باشد. به عبارتی مرتکب با توسل به وسایل متقلبانه و حیله و تقلب مال دیگری را به دست بیاورد و نه اینکه با حیله مالی که متعلق به خودش بوده را از دست دیگری خارج کند. به عنوان مثال اگر موجر با حیله عین مستاجره را از ید مستاجر خارج کند، چون خانه متعلق به خودش می باشد در نتیجه نمی توان به اتهام کلاهبرداری او را تحت تعقیب قرار داد.

این سه شرط از ارکان و شرایط تحقق جرم کلاهبرداری می باشند که برای تحقق این جرم جمع همه آنها ضروری می باشد.

کلاهبرداری و استفاده از سند مجعول

کلاهبرداری معمولا با استفاده از سند مجعول انجام می پذیرد. بدین صورت که فرد کلاهبردار با استفاده از یک یا چند سند که اصالت ندارند و جعل شده اند، مردم را اغفال کرده و فریب می دهند و مالشان را به دست می آورد. حال ممکن است جعل اسناد را خود فرد کلاهبردار انجام داده باشد و یا از سند جعل شده به وسیله دیگری، برای کلاهبرداری استفاده کرده باشد. در هر حال استفاده از سند مجعول جرم است و اگر با کلاهبرداری همراه باشد، چون جرم استفاده از سند مجعول در راستای جرم کلاهبرداری رخ داده است، در اصطلاح حقوقی به این حالت تعدد معنوی گفته می شود. یعنی قاضی پرونده مجازات جرمی که مجازاتش شدیدتر از دیگری است را برای مرتکب در نظر خواهد گرفت، که در این مورد مجازات جرم کلاهبرداری شدیدتر از جرم استفاده از سند مجعول می باشد. در نتیجه مجازات کلاهبرداری برای این تعدد اعمال خواهد شد.

انواع کلاهبرداری

کلاهبرداری با توجه به نوع ارتکاب و نتیجه حاصله، انواع و اقسام مختلفی دارد و قانونگذار صور خاصی برای ارتکاب این جرم متصور می باشد. در ادامه کلاهبرداری مشدد و کلاهبرداری ساده و فرق کلاهبرداری ساده و مشدد را توضیح خواهیم داد.

کلاهبرداری مشدد

کلاهبرداری مشدد در قانون مصادیق حصری دارد. مجازات مرتکب در این موارد شدیدتر از مجازات مرتکب در کلاهبرداری ساده در نظر گرفته شده است. بدین نحو که فردی که مرتکب کلاهبرداری مشدد می شود به دو تا ده سال حبس، جزای نقدی معادل اموال حاصله و انفصال ابد از خدمات دولتی به علاوه رد مال به صاحبش محکوم می شود.

اولین مصداق آن کلاهبرداری از طریق استفاده از تبلیغ عامه مثل رسانه ها و نطق در مجامع می باشد. به عنوان مثال اگر فردی با استفاده از رسانه های جمعی اقدام به مانور متقلبانه و تبلیغات نماید و با همین اقدامات مردم را اغفال کرده و اموالشان را بگیرد، او مرتکب کلاهبرداری مشدد شده است.

مورد بعدی اتخاذ سمت مجعول از بخش دولتی، نظامی و عمومی می باشد. در واقع فرد واقعا کارمند نیست، اما خودش را کارمند معرفی می کند. با استفاده از یک عنوان جعلی مرتکب کلاهبرداری می شود. در اینجا مجازات مرتکب تشدید می شود.

مورد آخر هم این است که فرد مرتکب کارمند دولتی، نظامی یا عمومی باشد. در اینجا زمانی کلاهبرداری مشدد است که سمت مرتکب مقدم بر کلاهبرداری باشد. خواه فرد از این سمتش برای کلاهبرداری استفاده کرده باشد خواه خیر. یعنی حتی اگر بزه دیده آگاهی نداشته باشد که او کارمند است و خود کارمند هم از سمتش استفاده نکرده باشد، صرف اینکه او کارمند است، باعث تشدید مجازات کلاهبرداری او خواهد شد.

کلاهبرداری ساده

همانطور که گفتیم مصادیق کلاهبرداری مشدد حصری هستند که در بالا توضیح دادیم. هر کلاهبرداری ای که از مصادیق بالا نباشد، کلاهبرداری ساده می باشد. مصادیق این نوع از کلاهبرداری، غیرحصری هستند. تعریف کلاهبرداری ساده یا همان کلاهبرداری سنتی اینگونه است که فرد به طریق متقلبانه و فریبکارانه صحنه سازی هایی در محیط بیرون انجام می دهد و افراد را اغفال کرده و مالشان را می گیرد. به عنوان مثال یک راه کلاهبرداری ساده این است که فرد کلاهبردار با اجاره کردن یک دفتر کار و با همدستی چند نفر جوری صحنه سازی می کند که انگار مدیرعامل یک شرکت سرمایه گذاری بزرگ است. با استفاده از تبلیغات مردم را به دفتر خود می کشاند و فریبشان می دهد. به بهانه سرمایه گذاری سود آور اموال آنها را از ایشان می گیرد و سپس قبل از اینکه مال باخته گان متوجه بشوند، دفتر را خالی کرده و از ایران می رود. این نوع کلاهبرداری، همان کلاهبرداری ساده یا سنتی می باشد. در واقع مصادیق کلاهبرداری ساده غیر حصری هستند و انواع و اقسام مختلفی دارد. مجازات کلاهبرداری ساده مطابق قانون تشدید، یک تا هفت سال حبس، جزای نقدی معادل مالی که برده شده به اضافه رد مال به بزه دیده می باشد.

قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری

جرم کلاهبرداری در قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری که در سال ۱۳۶۷ به تصویب مجمع تشخیص مصلحت نظام رسیده است، آمده است. در این قانون در مورد جرایم کلاهبرداری و اختلاس و ارتشا صحبت شده است و ضمن تعریف جرائم ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری در این قانون مصادیق آنها و همچنین در رابطه با مجازات آنها صحبت شده است.

مجازات کلاهبرداری

قانون گذار در ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری، کلاهبرداری را جرم انگاری نموده است و برایش مجازات مقرر کرده است. این مجازات بسته به نوع کلاهبرداری می تواند متغیر باشد. مجازاتی که قانونگذار برای این جرم در نظر گرفته است، حبس از یک تا هفت سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که فرد کلاهبردار به دست آورده و رد مال به صاحبش می باشد. رد مال بدین معنی است که مرتکب کلاهبرداری ابتدائا باید مالی را که از بزه دیده گرفته است، به او پس بدهد.

کلاهبرداری از جمله جرائمی است که نیاز به دادن دادخواست ضرر و زیان از ناحیه مدعی خصوصی ندارد و قاضی محترم ضمن صدور حکم محکومیت، مرتکب را به رد مال به بزه دیده نیز محکوم می نماید و او باید مالی که به دست آورده را نیز به صاحبش بازگرداند. این مجازات با توجه به میزان حبسش، مطابق قانون مجازات اسلامی مجازات درجه چهار محسوب می شود.

مجازات کلاهبرداری مشدد درباره کارمندان و کارکنان‏ قوای سه‏ گانه کشور، حبس از ۲ تا ۱۰ سال و پرداخت‏ جزای نقدی معادل مالی که کلاهبردار به دست آورده و نیز انفصال ابد از خدمات دولتی به علاوه رد مال به صاحبش می باشد. بر اساس تبصره یک ماده یک قانون تشديد مجازات مرتكبين ارتشا، اختلاس و كلاهبرداری، در صورت وجود جهات و کیفیات ‏مخففه، دادگاه می‏ تواند با اعمال ضوابط مربوط به تخفیف‏، مجازات مرتکب را فقط تا حداقل مجازات مقرر در این ماده‏ (حبس) و انفصال ابد از خدمات دولتی تقلیل دهد، اما‏ نمی‏ تواند به تعلیق اجرای کیفر حکم دهد.

مجازات کلاهبرداری در قانون جدید

مجازات کلاهبرداری مطابق ماده ۱۱ قانون جدید کاهش حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹/۲/۲۳ تغییر نموده است. مجازات کلاهبرداری مطابق تبصره ماده ۱۱ قانون جدید بدین شرح است:”حداقل و حداکثر مجازاتهای حبس تعزیری درجه چهار تا درجه هشت مقرر در قانون برای جرایم قابل گذشت به نصف تقلیل می یابد.” در ابتدای ماده ۱۱ اشاره شده است که: ” اگر مبلغ مال موضوع جرم کلاهبرداری و نصاب مالی مال مورد کلاهبرداری از ۱۰۰ میلیون تومان بیشتر نباشد، جرم مذکور داخل در انواع جرایم قابل گذشت بوده، لذا مفاد مندرج در تبصره این ماده از حیث قابل گذشت بودن، مشمول آن می شود.” بنابراین، در پاسخ به این سوال که جرم کلاهبرداری قابل گذشت است یا خیر؟ همانطور که گفتیم مجازات کلاهبرداری درجه ۴ است و اگر نصاب ۱۰۰ میلیون تومان را در نظر بگیریم، کلاهبرداری هایی که مطابق قانون جدید قابل گذشت هستند، مجازاتشان به نصف تقلیل یافته است، یعنی به جای یک تا هفت سال حبس مرتکب به شش ماه تا سه و نیم سال حبس محکوم خواهد گردید. بنابراین گذشت شاکی در جرم کلاهبرداری در مواردی که قابل گذشت می باشد، باعث موقوفی تعقیب یا اجرا خواهد بود و در موارد غیر قابل گذشت، ممکن است از موجبات اعمال تخفیف به وسیله دادگاه باشد.

دادگاه صالح در جرم کلاهبرداری

مطابق قانونی مجازات اسلامی کلاهبرداری چه ساده باشد و چه مشدد، مجازات آن درجه ۴ محسوب می شود بنابراین در صلاحیت دادگاه کیفری دو می باشد. از حیث صلاحیت محلی نیز دادگاه محل وقوع جرم صالح به رسیدگی می باشد.

مصادیق جرم کلاهبرداری

کلاهبرداری به روشهای گوناگون واقع می شود گاهی اوقات شخص در فضای اینترنت مرتکب این جرم می شود. گاهی نیز از طریق تلفن یا ارسال پیامک. به طور کلی روشهای ارتکاب جرم کلاهبرداری متفاوت است که در زیر به متداولترین آنها اشاره می کنیم.

کلاهبرداری اینترنتی

امروزه با توجه به گسترش روابط انسان ها و افزایش روز افزون استفاده افراد جامعه از اینترنت، اکثر جرایم مالی از حالت سنتی خود خارج شده اند. جرم کلاهبرداری نیز از این قاعده مستثنی نیست. بسیاری از کلاهبرداران با سوء استفاده از فضای اینترنت و اعتماد مردم عملیات متقلبانه خود را در فضای مجازی مرتکب می شوند. با روی آوردن بسیاری از مردم جهت استفاده از خدمات اینترنتی و خرید های آنلاین جرائم این حوزه متاسفانه افزایش پیدا کرده است. قانونگذار نیز با توجه به این تحولات، قانون جرایم رایانه ای را تصویب کرده است و در آن به جرم کلاهبرداری اینترنتی نیز پرداخته است. ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه ای به تعریف جرم کلاهبرداری اینترنتی پرداخته است.

کلاهبرداری پول

متاسفانه اخیراً روش های جدید زیادی برای ارتکاب جرم کلاهبرداری باب شده است. یکی از این روش ها کلاهبرداری پول است. به این صورت که افراد سودجو با دسترسی پیدا کردن به حساب دیگران از آن پول برداشت کرده و به حساب شما واریز می کنند و بعد به بهانه اینکه این پول را به اشتباه به حساب شما واریز نموده اند، با شما تماس می گیرند و با دادن یک شماره کارت از شما می خواهند که آن مبلغ را به حسابشان برگردانید. بهترین کار در این مواقع برای اینکه بعدها به مشکل نخورید، این است که به شعبه بانک خود مراجعه کرده و حسابی که از آن پول به حساب شما واریز شده را شناسایی نمایید و مبلغ را به همان حساب عودت دهید.

کلاهبرداری بازاریابی شبکه ای

بهتر است بدانید که در حال حاضر در ایران هیچ شرکت هرمی مجوز فعالیت ندارد. به همین علت بسیاری از این شرکت ها در قالب بازاریابی شبکه ای دست به فعالیت می زنند. تفاوت شرکت هرمی با بازایابی شبکه ای در این است که در بازاریابی شبکه ای افراد باید به خرید و فروش محصولات مصرفی بپردازند و از طریق اخذ پورسانت یا عضوگیری کسب درآمد داشته باشند. در حال حاضر بسیاری از شرکت ها در عمل محصولی را به فروش نمی رسانند و تنها از راه عضوگیری کسب درآمد می کنند و این فعالیت در واقع گام برداشتن در مسیر شرکت های هرمی و کلاهبرداری جدید می باشد. افراد پایین در هرم درآمد بسیار ناچیز ماهیانه دارند و این بالا دستی ها هستند که از عضو یابی دیگران سودهای کلان به جیب می زنند. در حال حاضر ۲۴ شرکت در ایران مجوز فعالیت بازاریابی شبکه ای دارند. بهتر است قبل از اینکه وارد این کار شوید، ابتدائا به سایت www.easnaf.ir مراجعه کرده و اصالت شرکت و مجوز فعالیتش را چک کنید تا در دام شرکت های کلاهبردار هرمی نیافتید.

کلاهبرداری حواله خودرو

در این روش کلاهبرداری، کلاهبردار با استفاده از فیش و حواله جعلی خودرو و ارائه دادن آن به خریدار او را به خرید خودرو به قیمت کمتر از قیمت بازار اغوا می کند و وجه ماشین را دریافت می کند. در واقع او مرتکب کلاهبرداری در معامله می گردد. سپس خریدار با حواله برای تحویل خودرو به نمایندگی مراجعه می کند و در آنجا متوجه می شود که حواله جعلی بود و او گول خورده است. متاسفانه این اتفاق به وفور در سایت های درج آگهی و فروش ماشین مثل دیوار رخ می دهد. در نتیجه اگر قصد خرید حواله خودرو را دارید، حتما از اصالت آن مطمئن شوید و بعد وجه را به فروشنده پرداخت نمایید.

کلاهبرداری پیامکی

امروزه افراد سودجو از همه امکانات برای بردن مال دیگران استفاده می کنند. یکی از این روش ها استفاده از سامانه های پیامکی و ارسال انبوه پیامک است. اصولا این افراد با خرید یک سامانه پیامکی رند سعی بر جلب اعتماد مردم دارند. در ادامه با ارسال پیامک های کلاهبرداری به عنوان مثال اینکه “شما برنده فلان جایزه شده اید وارد لینک زیر شوید و …” به اطلاعات گوشی شما دسترسی پیدا می کنند و در اولین فرصت حسابتان را خالی می کنند و یا مثلاً پیامکی با این مضمون که به این شماره کارت پول واریز کنید، ارسال می کنند. در نتیجه هرگز به پیامک های این چنینی اعتماد نکنید و وارد لینک های ناشناش نشوید و بدون اطمینان از صاحب شماره کارت مورد نظرتان، برای کسی پول واریز نکنید.

کلاهبرداری تلفنی

یکی دیگر از روش های متداول کلاهبرداری، کلاهبرداری از طریق تلفن می باشد. فرد کلاهبردار با شماره شما تماس می گیرد و به عنوان نمونه به شما می گوید که شما در فلان مسابقه رادیویی یا تلویزیونی برنده شده اید. بعد از شما اطلاعات حسابتان را جهت واریز وجه جایزه اخذ می کند و به همین روش حسابتان را خالی می کند. برای جلوگیری از این گونه سواستفاده ها به هیچ وجه قبل از کسب اطمینان کامل، اطلاعات حسابتان را در اختیار افراد ناشناس قرار ندهید.

مشاوره حقوقی با وکیل کیفری